Əvəsorə rujonədə qıləy bey .  Kələntərə Şah Əbos dəvuşə olətədə ıştə reçinə sərvil(paytaxt) İsfahanədə çalğard kardedəbe,  çe əy çəş  de molyətinə avşumə moli pur bıə, bərdoştoniyə dukonədə ıştə səy evəjə, dıltanqə holədə nıştə  bə qılə cıvonə savdıkori pexəvəy. Şah ım savdıkori dardi zınero se bəjən çeəy dukoni vəyku çı ton-bə ton dəvarde, mande savdıkor ıştə səş ros nıkarde,  bənəy ıştə qırd  molyətinə çi qin kardə odəmi hejo bə zəmin erəxəy.

   -Bəmı diə bıkə,-şah parsəşe,-bo çiçi ğo bıəş, kom dardi tınış  ah kəşe tovədəş haştə?Har xonəxo de bılbılon hande, vılon xışmətinə bu şo kardə təbiəti reçinəti nıvinde tovədə mandedə? Iştə dardi bıvot bomoro, qasbu az bə ıştı dardi qılə çarə kardem zınəy?

    -Dəvuş əğə,- savdıkori votışe,- bəmı dast qətey, çımı dardi sıvık kardey ıştı ko ni. Çımı noxəşi dəmonış ni. Qirəm tı çımı dardı zıney pidə, şanqovəsəy iyo boy, əmə bə ico bə çımı kə bəşemon, az botoro mıni ğo kardə, bəmı dard doə moynə bı ruj noə moynəku  qəp bəjem.

Savdıkori nocə bə co  vardey sıxan doə dəvuş, vaxtədə çe əy palyo oməy. Əvon bə ico bə savdıkori kə şin. Savdıkori kə şuşə mərmərdə ejə, de həzo qılə yaşmə(molyətinə sığ) suni eqırdədə bıə qılə dıjdə rot bey, binim həşi ruşnə jintono vavuski doydəbe. Çı ım roti divon curi şuş bin ki, xonəxo ıştəni bənəy ovəynədə vindey əzıni. Çı roti xononən əlehdə reçinətişon hestbe. De zəri iyən de mirvari reç doə bıə çiyon  şahış qırd çoçəşış haşte. Divoku dıjdə ovəynəon,zərinə pardəon ehaştə bıəbin. Zərə ğəfəsonədəbə mehmoni xəşomə doə tuə kijon nıştəbin. Jıqo bərməla bedəbe ki,savdıkor ve mılkxıvan, tənxovıvande(ərbobe).

Bə roti reçinəti çoçəş bıə Şah Əbosi çəş  qirəm bə taxti səpe qılə dırozə, siyo muəxoləynə moynə pexəvəy. Im moynə de ıştə ləvərə(bılınd) bolo, reçinə andomi, sipiyə dimi, bənəy şomi vəşə çəşon pandinə edəstemoni  çe kələntərə peyğombəri bə ənəqınoə odəmon vəyştədə sıxan doə huri mandəbe.

Şah çı reçiniku çəş səy zındənıbe.Çe əy jimonədə ve reçinə moynəon bıəbin, mande çe əvonədə hiç qılə çı əy xunış jıqo bə ocımış vardəşnıbe. “Jıqo dəvləti,jıqo jeni xıvandən ıştəni bədbəxt obəsəme?”-şah ıştən bo ıştə faməşe.

Bo mehmoniro de təminə, ləzətinə xorəkon purə qılə dastəxonışon oğandışone. Jəqo hardon iqlə bə şahi dastəxoni damedəbe. Savdıkor de dəvuşi şanqonə hardışone, çe əy səpe honi ovədə peşoməşone. Bəvədə kəxıvandə merdi ıştə dimış bə mehmoni qətışe:

-Qirəm  tı çımı dardı zıne pidə, bəvədə bəmı quş bıdə, ıştə dardi botoro bıvotom. Çımı nom Əhməd bəqe. Odəmon mıni bə çımı dəvləti iyən reçinə jeni beyro hərəbaxt zınedən. Mande əvonve yolə xəto kardən, çumçıko çımı dıli dardi zındənin. Diə məkə ki, çımı ənəndə dəvlətım heste, az qırd bədbəxtə odəmim. Az ıştə navkonəni hərəbaxtəti bə dast vardero ıştə dəvləti həmə bədom, mande dəvardə rujon bə dumo oqordoniye əbıni, Xıdo bomoro detobə jimoni orəxi jıqo, tam-tamijə  koroğ kəşey nıvıştəşe.

Çımı pıə bomoro sə-bınış nıbə dəvlətış oqətə, mande bəmı aspadəşbe ki, az de ıştə mamukinə kəxıvand bıbum. Bə pıə xoto az çe əy votəy bəpe bə vırə bərosnim. Çımı pəvəndi, mınış pidəbe, bəmı ve çok emedəbe. Sıxani rosti, az ıştənən bəy dətaspəbim, çımı dılən de çe əy piyemoni jəydəbe. Əv bə çımı jimon rohətəti, hərəbaxtəti vardışe. Çıl ruj, çıl şəv damədə şəvəyəbəpeşt, əmə se sor ve hərəbaxt jiyəymon. Çokə, dılsofə odəmon bə əmə diə kardeədə şo, bılxınə odəmon ısətboy ğo əkəyn. Jıqo piyemoni, dətaspəti vədə əmə bə yəndı sıxanımon doy ki, qirəm çe əmənədə qıləyni bımardo, ə qılə həni kəxıvand əbıni. Əmə dıynəən bə Ğıroni dastımon eqəte,bə qiraminiyəpeyğombəti nomi ğəssəmımon doy ki, ıştə ım sıxani danıbareştemon.

Ruji qıləy bədbəxtəti eqıniey, çımı jen noxəş qıniey. Az de arsinə çəşon bə şəv-bə ruj bə Xıdo dıvom karde,foydəş nıbe, qırd cərə pexışkon əy bə xəşi bekarde bə ışçtə qi nıqətışone. Məlo oməy, çe əy səyku nışte, binoş karde bo “Yasin” hande. Az həni bə ıştə jeni bə xəşi beşeyku dastbırniyə bim.Əve dəlokım doy vanq karde, ıştınım doy pışte. Hejo ənəhoy danıvarde çımı jeni binoş karde bə ıştə omey. Rubəruj qırd xəşiş pəydo kardışe perəxəy. Az ıştəni pışey kom çəku niyom karde, ğəsto ıştənım noy bə noxəşi.

Əv ısətboy demı səş bə ico noyış pidəşbe. Orəxədə az ıştə jenım ıştə dılədust iyən nezə həmro zıneyro ım sırım bo əyro ojım kardıme. Faməme ki, əv çımı ım dılısoxti kardəy bəny ıştə doə ğəssəmi pemande holi molyət bədoy, bəmı tikəyən çok eməme, bəmı tikəyən ve dəbətaspe. Mande çımı çəş kardəy nıbe: jeni çımıku de pul erosniey təloğış piyəy, votışe ki,  de çe əy təbii tələbaton bə vırə nırosniyə merdi jiey nibəzıne. Az ve piyəme ki, əy dərosnom: merdon ya jenon ıştə ehtirosi vəy pebıriey bəzınen, əy quş nıdoşeki, nıdoşe. Çe əy hardə  ğəssəmım bə  çe əy vir dəğandıme. Bəvədə əy bəmı votışe:” İqlə şit, kurucəğə merdon əvoni har qəmədə bə dast dənoə jenon bovə bəkarden” Im sıxani çımı dılış arışte, çumçıkoəvoni bəmı jimonədə qırd ve piyə odəm votedəbe, az əy sərisofə moynə zınedəbim.  Iştəni rısvo kardey nıpiyəme, odəmon qəvədə bə məsxərə onıqardey nıpiyəme,milləti bəmı pesıriey nıpiyəme,  ıştə qılə hındə ğulım bə jeni ehdə dome.

Jen  çımı çəşi vədə ıştə rujon de ğuli şo-şodkomə,hərəbaxt dəvonidə, hiç koroğn kəşedəni,votdəni ki, mıni çoknəy exroc kardedə. Az ıştə jeni ve pieyro,be bəy jiey nıznero bə ım jıqo mırdol,xəcolətəjə ko vindey tovədə mandəm, diə məkə ki, əv çe bə piyemoni, çe bə ğurbi loyıği ni. Dəvuş əğə, mıni jenon duyəvojəti, məkri,vinde ğo karde, az əvoni vində çəşım ni, ıştə dardi bə ıştə dıl ekardəm, de ıştə ğəzo perızidəm. Dəvardəyon bə ıştə vir vardeyədə telə pəşimonəti bardedəm. Zınedənim, bə çımı kom qıno vədə Xıdo bəmı ım koroğon doydə? Az ıştə dıli, jimoni,ıştə dəvləti bə ıştə dıli piyə moynəm doy, əv ısətboy bə çımı dılısoxtəti molyətış nınoy, mınış nəsm karde. Iştə dəvardə jimoni bə vir dənoədə əməni cəhəndımədə çəş kardə otəşisə ve sutə otəş osəmedəm ıştə conədə. Az ozod qılə odəmbim, bo çiçi kəxıvand bim? Ozodəti,səbəsojəti qinım karde, jeni reçinəti mınış ald karde. Çımı dıl qone, az hejo dıltanqim. Çımı ğəzənc- təyliyə dıle. Az coylim, jimoniku, odəmonku  ətrofədə bıəyonku norozim. Çımı qılə nezə odəmım ni ki, ıştə dardi bıvotom, əvən mını bəsə dəşo, bəmı dılvandi bıdə, bə çımı dıli dardon çok bırıviyo. Bəle, çımı mahne handə bıə, çımı jimon be ruşnə, be  omu, be dətaspəti, de koroğ kəşey dəvardedə. Votedən çəşə ars odəmi dardi sıvık kardə, mande ım sərost ni, arson çımı dıli dardon qırd nu kardən.

Bə Əhməd bəqi ğəzyə quş doə bəpeşt, Şah Əbos bəy dılvandiş doy, ıştə nıştə vırəku əyşte, bəy nez oməy,votışe:

   -Əjom heste, az dey bətı lovə kardəm, ımrujnəku mıni bə ıştə bətı har qılə koədə dast qətə dust bızın, çumçıko az dəvuş nim, az-  xəlqi “Cənnətməkon” votə həmonə Şah Əbosim. Çımı şahəti bəon həni hejo bə ıştı dim ojin, tı kəynə piyəy çımı palyo omey bəzıneş. Botoro ve saxte, ıştı dıl dəjedə, tı de ıştə cəzo jiəniniş, çumçıko Xıdo de ım roy de tınış tambe radə: tı bə çı əmə dini ray nıdoə ko dastı ğandə, ıştənı aybəjor kardə, əve Xıdo ıştı jenış xəş kardə ki, tı koroğ bıkəşi. Aşiş bıbi, ıştə dıli bə Xıdo bıdə, dıvo bıkə, ıştə dardon bə Xıdo bıvot, bə Xıdo bovə bıkə. Bəvədə ıştı dıl rohət bəbe.

Har çi qılə orəxış bedə. Dınyo dimisə bədbəxtə odəmon hərəbaxtə odəmonsə veyin. Çumçıko  har xonəxo ıştə hərəbaxtəti bəsə dəşedəni əve  ıştəni bədbəxt osəmedə. Rozim, jeni bətı yolə dardış doə, tıınış exrocə holədə oqətəşe, mande tı bə ıştə piyemoni xoto bəpe əy bıbaxşi.

-Çe əmə qiraminiyəPeyğombəri votəşe ki,  de ıştə deşmeniən baxşə xonəxo çe cəhəndımi otəşiku ıştə coni pebəroxne. Az qılə soyə odəmim, baxşey zındənim.  Az ıştə ğısosi səyım pidə. Əve şıməku pidəme ki, çımıjeni əjiyon vədə kıştero tov bıdənən. Həm bo milləti tambe bəbe, həmən az aşiş bəbem, çımı dardon titə bəbasten.

  Ruj oj be.  Şah bə savdıkori bo çe əy mehmonəvotətiro sə-zıvonış karde, bə ıştə rot oqarde. Maştənəy de şah tovi savdıkori jen iyən hındə ğul çe vili(şəhəri) miyonə məydonədə əjiyon çəşi vədə ehaştə bin.

Əhməd bəq çı ğəzyə bəpeşt ıştə bərdoştə rotış bə şahbaxşəş doy, ıştə zəron, molyətinə sığon,əmandə dəvləti bə keşvəri baxşəş karde. Peşo bə kosibon, beşuə jenon, yətimon dastış qəte. Imoni kardə bəpeşt Əhməd bəq oivaşte şe bə Kərbəlo, binoş kardeçe  İmom Huseyni mubrəkə ğəbisə həşe ıştə jimoni bə sə jəy. Mardey bənav bə muctəhidi millioni zərə pulış doy, bə mıti  bəkıəson ıştə pulonədəş paybaxş karde əjoş dəğande.

Şah Əbos Cənnətməkan de savdıkori jen Leyla marde rohət nıbe. Bə ıştə sərvəzir Allahverdi xani tovış doy ki, həmə mısılmonə moynon, de sovə kinəonən bıdə kışte, votışe ki,  çı əvon vırədə bə keşvər qirciyə kinon bəvarde . Im tovi doə Şah Əbos  bə Qırciston de canqi bə roqardış beşey. Allahverdi xani pidəşbe ğeyzinə şah votəy bə vırə bırosno, çe əy piəmerdə pıə- Ğafar xan, binim Muhəmməd Xıdobəndə vəzir bəbe- çe əy navış pebıriye, detobə şah ome bəletış bırniey (çəşış kardey) əjoş dəğande.

Allahverdi xan bə ıştə pıə sıxani pemande. Bə qırciyə ləşkəron bac omə Şah Əbos ihəzo şəşsa senzəminə(1613-minə) sori Tiflisış qətım karde,   Qırcıstoni, Kaxetiya iyən Kartli çarətiyon yolon çe əvon səpe İroni sərhukmətəti bəqi qəte tovədəş haşte.  Iştə nomi ənuzon virədə oqətero Şah Əbos Tiflisədə qılə reçinə qırdəbemoni dastqoş doy one, pardon iyən kərvonsarayonış doy dute, diyonədə məktəbınoş oj karde, bə əğlon dərs omutero məlonış doy varde. Bı çımiroən Şah Əbosi şahəti vaxti dini təhsil bə penə fayə rəsəy.

Şah hukmət kosibon havarisən edəsəy. Şah Əbos əvonış doyəku(toici) ozod kardışe, çe əvon kom milləti iyən kom diniku bə şıkırə nıbe bə əvon dastış qəte, çe əvon həməy jimoni  çokə tonisə ovoxtınışe. Bə Qırcıstoni bac oməbəpeşt, çəyo xəyli  dastqirə cıvon iyən  reçinə qırciyə kinonış bə reçinə sərvil(paytaxt) İsfahan vardışe. Xəlğ  de təntənə, de şoy-voy bə şah və beşin. Odəmon dılədə de merdon bə icoıştəni bə çadra pepuştə mısılmonə moynon vindey bə şah ve çoçin oməy. Bə rot dəşencən Şah Əbos rəyrə ıştə sərvəzir Allahverdi xanış vanq kardışe, de ğıyzi parsəşe:

   – Bo çiçi tı çımı tovi bə vırə rosniyəni- hərəmi jenon omujənə  həmə ironıjə moynon kıştəni?

    -Şımə doə tovi az bə vırə ərosnim, mande çımı piəmerdə pıə Ğafar xani- binim şımə rəhmətinə pıə sərvəzir bıə- çımı vəş pebıririyəy.

Şah bə saatədə Ğafar xanış doşe varde bə rot. Ğafar xani votışe:

Ha Kələntərə şaha! Bə i xonəxo kardə xəto həmə moynon ğırbon doy əbıni. Moynon dılədə ğıryətmand, ıştə xıyzoni piəkəs veye. Quş bıdənən, az bə çımı ıştən vində ğəzyə bo şımə qəp bıjənom. Şımə rəhmətinə pıə Muhəmməd Xıdovəndə şahəti vaxti xətokorə həjəmon har ruj xətokorəti əkəyn. Çe keşvəri navkonə  sərvil( şəhərdor) Qəzvinədə de şəvon odəm əkşıtin.  Bə vaxti ve odəmon jimon bə ənəsərostə dınyovindemoni bod şey. Ə kıştəkəson dılədə çımı dı qılə bomən hestbe. Qılə çoçinə ko be ki, çımı boəon mardə həm sərvilədə, həmən co şəhəronədə bəpeşt həmə odəmkışteyon, dızdiyon, əmandə xətoətiyonən sə bin.  Ruji çe rujon,  şəvi i nimədə çe əmə kəybəşon kuəy.

Az əyştim ki, beşum diə bıkəm şəvi i aləmədə çı əmə kəybə kuyəkəs kiey? Çımı moə çımı navış pebıriyəy, votışe: “Jıqo bə binton beşey əbıni. Iştə oləton tan bıkə, əbjoron peqət, de ıştə ov iyən nun peqət. Ehanə bə kəybə omə xonəxo deşmenebu, tı de əy canq kardey bəzıneş. Ehnə xonəxo vəşiyebu, bəy nun bıdə, ələtəşebu, ov”. Az jəqomən karde, bə so eşim, bə ım bevaxtə mehmoni nav beşim.  Bə so qılə aspbodəşe, de ıştə qıləyən co aspış vardəbe. Aspbo bəmı qılə zıbudə mıştış jəy ki, az ıştənım səpoysə dezu oqətıme. Rəyrə az ıştə şımşim bekarde, bə çı əy sə jəy piyəme. Asppo bəmış vote: “ Tarso məbi, şımşi bə qın bınə. Tı mıni nibəkışteş. Çokiş əve, bınışt bə asp, boy bə çımı dumo: az tıni iqləliyə zumand zındəm, bətı bovə kardey bəbe, çumçıko tı bə pəhlivoni mışti tov varde”.

Az tam-tamijə çı əy votəyım karde. Əmə ve şimon, orəx bə qıləy koçi və beşimon. Aspbo aspədə evoəy, aspi ləğomış bəmı doy, votışe: “Iştı dı qılə boə az kıştəme, əve ım aspon iyən de zəri purə ım xırcıni bətı dodəm. Çe əvon molyət ıştı boə qinkardey kamişi sıvık bəkarde. Az de deşmeni canq kardeyro şedəm, tı bışi bə ıştə kə, mıni çəş məkə, mande maştəvoy  çımı dumo boyş. Tı çımı mardə ğəbisə bəvindeş. Bətı lovə kardəm, mıni bə həmonə ğəbdəkand. Az peştipurim ki, çımı ım əjo bə vırə bərosnieş”.

Im sıxanon votəbəpeşt aspbo çəşiku qin be. Az coyli mandə bəpeşt piyəme çe əy bəmı doə zəri peqətom, mande penıqətıme, bə ıştə ğıryəti dənıvıjqınime.  Asponım dıynəni bə do dəbastıme, bə ım çoçinə aspbo dumo həm bəy dast qəte, həmən çe əy deki canq kardey omutero çe əy həvəndisə  ğərəbəğərə bim.

Qılə ruşinə, ovsumə şəvbe. Az ğırvəğ çə aspbo dumo poyedəbim.  Saati bədiqə qılə zəhminə sədo mıni ıştə qəmon tikəən ğırvəğ kardey tovədəş haşte.  Çə vanqi həvəndisə vite-vite şim.  Bə vırə rəseyədə vindıme ki, ım çoçinə aspbo şımşibədst de qılə ənərımuzə pəhlivoni bə canqe. Dıroz dəkəşə canqi bəpeşt çımı aspbo bə deşmeni bac oməy,  çe əy conış səy. Demi aşiş nıbe, de çe deşmeni səş obıriyəy,  əvış peqəte, de barzəvanqi  vote: “Az ıştə pəvəndi ğısosım səy, ısət rohət çe əy ğəbədə hıtey bəzınem”. Peşo aspbo, binim, məvotbən moynəyebən,  bandi bınisə dəro qıniey, ıştə merdonə olətış evate, qılə ğəbisə nışte,  vanqış ekarde bo bəme. Kinə bəme-bəme votedəbe:” Az tınım pidə, ıştı ğısosımən səy. Isət az ıştı palyo vırəm pidə ki, bom bıqınom, çımı dıl, be bətı ım jimon bəmı lazim ni!” Imoni votəbəpeşt kinə əyşte bə səpo, ıştə ğəməş bə ıştə sinə eqəte pidəşbe ki, ıştənım rosniey, ğəməm çe əy dastom səy, bə kənom şodoy.

Bə kinəm vote:” Bətı lovə kardəm, tıni ğəssəm doydəm bə Xıdo, bə qiraminiyə Peyğombəri, bə ıştə dast ros məkə! Im ve yolə qınoy! Tı ıştə nocə bə co varde. Jıqoşəy ıştə ciqəmandəti, de  ıştəni pekırniyə holi jiey bəzıneş. Ehanə az bətı xoş oməymbu,  bəmı bə şu boy, mıni hərəbaxt bıkə!” Kinə de ğeyzi bəmı erəxəbe, peşo parsəşe: “ Tı bo çiçi çımı vəy pebırniey, bəmı bı koədə poəjənəti karde? Bo çiçi mıni bə Xıdo ğəssəm doydəş ki, ıştəni nıkıştom? Çok, az bətı bə şu bomem, ımi bə çəyro kardəm ki, ıştı boon az kıştəme”

Əmə bə kə oqardimon, vəyəmon karde, əv çımı jen bey. Çımı jen hələ jidə. Çe əmə qılə zoəmon heste- əv ıştı vəzir Allahverdi xane. Peş-peşono az ıştə jeniku omutıme ki, çe əy pəvəndi çe əy amuzoə bıə, de əy bə vindemon omeyədə həjəməon əvışon kıştə. Çımı jeni pəvəndi mardə bəpeşt həjəməonış həmə ıştən kıştəşe.  Əmandə odəmonən əv bənəy bəmı vanq kardəşe ki, ıştə dəvləti bə sərostə canqovəri bıdə, əvon bə çe əy mışti tovışon vardəni, mardən. Orəxnə dəvinədə az beşim.

Əve, ğurbinə şah, mısılmonə jenon dılədən jıqo ğıryətmandə moynəon hestin, əvoni  pəydo kardey lazime.  Jıqo moynon bənəy ruşinə astovə bəmə hərəbaxtəti ro nişo doydən.  Az ım ğəzyə bo ıştə zoəmən qəp jə nıbe, ımruj bo şımə qəp jəy tovədə mandim ki, şımə bovə bıkəyon: mısılmonə moynon dılədən bo har qılə imoninə moynə nımunə bıə xanımon hestin”.

Mısılmonə moynə kardə ım ciqəmandəti  məsə Şah Əbosi ıştə famemonış ovoxtonişey. Ğafar xani jenış bə rot vanq kardışe. Bəy molyətinə oləton iyən qiyozon,dastinon baxşəş doy. Dastqirə qırciyə kinonışən bə ıştə odəmon bə şuş doy.

Rusi zıvonədə qırdəkə: Teymurbəy Bayraməlibəyov

Peyəqordon: Diana Montgomeri